Veel gemeenten, scholen en hun samenwerkingspartners worstelen met de vraag hoe om te gaan met de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) bij signalen van criminele betrokkenheid van leerlingen. De AVG wordt in de praktijk vaak als reden genoemd om géén informatie te delen, maar in werkelijkheid zijn het meestal onzekerheid, handelingsverlegenheid en angst voor fouten die tot verlamming leiden; niet de wet zelf.
De AVG is juist bedoeld om het belang van de leerling te dienen: soms door privacy te beschermen, maar soms ook door zorgen te delen om leerlingen te ondersteunen en beschermen. Daarbij is het belangrijk te beseffen dat gegevensdeling niet altijd wederkerig is: scholen kunnen soms wél delen richting politie (bijvoorbeeld bij strafbare feiten), terwijl politie-instanties vanwege de Wet politiegegevens (Wpg) en de Wet justitiële en strafvorderlijke gegevens (Wjsg) maar beperkt informatie terug kunnen delen richting scholen.
Wat mag er wél volgens de AVG?
In het kader van schoolveiligheid en welzijn van leerlingen mag er vaak meer worden gedeeld dan gedacht. De wet biedt ruimte, mits er zorgvuldig wordt gehandeld.
1. Met toestemming
Met toestemming van ouders of jongeren (vanaf 16 jaar) mag relevante informatie worden gedeeld, mits het doel en de reikwijdte duidelijk zijn gecommuniceerd.
- Juridische basis: AVG art. 6 lid 1 sub a, art. 4 sub 11, art. 7; BW art. 1:234.
⚖️ Let op: toestemming moet vrijwillig, specifiek en geïnformeerd zijn. In de praktijk is die vrijwilligheid niet altijd vanzelfsprekend. Privacyjuristen wijzen erop dat in een hulpverleningstraject soms sprake is van een machtsongelijkheid: weigeren kan ertoe leiden dat hulp wegvalt, waardoor de toestemming feitelijk minder vrij is.
Voor minderjarigen geldt bovendien dat beide gezagdragende ouders toestemming moeten geven. Dit kan complex zijn bij echtscheidingen of wanneer een ouder niet bereikbaar is (bijvoorbeeld verhuisd naar het buitenland). Deze juridische realiteit kan in de praktijk tot knelpunten leiden.
2. Zonder toestemming bij ernstige risico’s
Zonder toestemming mag informatie worden gedeeld bij vermoedens van ernstige risico’s en onveiligheid. Hier weegt de zorgplicht van de school om de veiligheid van leerlingen te beschermen zwaarder dan het recht op privacy.
- Juridische basis: AVG art. 6 lid 1 sub d en e; UAVG art. 23; Jeugdwet art. 7.3.11; Wet verplichte meldcode; Wpg en Wjsg (voor politie/justitie).
3. Proportioneel, noodzakelijk en zorgvuldig
Altijd geldt: delen mag alleen als het proportioneel, noodzakelijk en zorgvuldig gebeurt.
- Juridische basis: AVG art. 5 lid 1 sub a–c, e; art. 32.
Drie toetsvragen die helpen bij gegevensdeling
Een gesprek met een functionaris gegevensbescherming leverde drie praktische vragen op:
- Is gegevensdeling noodzakelijk?
- Wanneer niet: een vermoeden zonder concrete aanleiding.
- Wanneer wel: een zorgwekkend signaal dat meerdere partijen moeten wegen.
- Checkvragen: Is dit signaal belangrijk of zorgwekkend genoeg om te delen? Kan anonimiseren of een andere aanpak het doel ook bereiken?
- Is de hoeveelheid gegevens proportioneel?
- Wanneer niet: een volledig dossier delen terwijl een naam volstaat om te checken of er meerdere zorgen zijn.
- Wanneer wel: concrete observaties delen om duidelijk te maken waarom een signaal zorgwekkend is.
- Checkvragen: Kan ik de boodschap duidelijk maken met minder detail of zonder persoonsgegevens? Voegt ieder gegeven dat ik wil delen echt iets toe aan het beoordelen van het signaal?
- Staat de inbreuk op de privacy in verhouding tot het doel?
- Wanneer niet: volledig dossier delen voor een kleine check.
- Wanneer wel: delen van alle relevante gegevens bij aantreffen van wapen of drugs, omdat veiligheid dan voorop staat.
- Checkvragen: Is het doel zwaarwegend genoeg om deze mate van inbreuk te rechtvaardigen? Zijn er minder ingrijpende alternatieven mogelijk?
Het beantwoorden van deze vragen helpt bij het onderbouwen of gegevens wél of niet gedeeld mogen worden.
Werkbare afspraken en instrumenten
- Convenant voor gegevensdeling
Leg in een convenant vast welke informatie gedeeld mag worden, met wie en met welk doel. Dit geeft houvast, zeker bij regelmatige overleggen met vaste partners. In de praktijk is dit vaak dé weg om helderheid te creëren, omdat de wet meer ruimte biedt dan vaak gedacht. - Afspreken en vastleggen in grijze gebieden
In onduidelijke situaties is het verstandig vooraf geheimhoudingsverklaringen te laten ondertekenen, schriftelijke notities van gevoelige gegevens te vermijden en afspraken over bewaartermijnen vast te leggen. Daarbij speelt ook de vraag door wie geheimhouding wordt getekend – dit kan verschillen per overlegstructuur (bijvoorbeeld alle deelnemers van een ZAT-overleg). - Functionele werkafspraken en protocollen
Leg per casus of overlegstructuur vast wie informatie deelt, wanneer en met welk doel. - Scholing en casuïstiektraining
Oefen met realistische scenario’s waarin de mogelijkheden binnen de AVG worden verkend. Dit verkleint handelingsverlegenheid en vergroot de samenwerking. - Documenteer keuzes en afwegingen
Door transparant vast te leggen waarom en op basis van welke grondslag gegevens zijn gedeeld, wordt de juridische onderbouwing sterker én groeit het leervermogen van de organisatie.
Conclusie
Professionals blijven handelingsbekwaam als zij juridische kaders kennen én vertalen naar praktische stappen. De AVG hoeft geen blokkade te zijn, maar kan juist richting geven om leerlingen te beschermen en ondersteunen. De zorgplicht van scholen om veiligheid te waarborgen, het maken van duidelijke afspraken (zoals convenanten en geheimhoudingsverklaringen), en het zorgvuldig wegen van noodzaak, proportionaliteit en doelmatigheid zijn daarbij de sleutel.
💡 Meer lezen?
- Secondant CCV publiceerde een uitgebreid artikel met juridische achtergronden en voorbeelden van gegevensdeling door scholen.
- Voor onderwijsprofessionals is er een praktische AVG E-learning beschikbaar.
- Bekijk de website Autoriteit Persoonsgegevens.
- Lees de AVG.
Disclaimer: Dit artikel is uitsluitend bedoeld voor algemene informatiedoeleinden. Ik ben geen jurist, en de inhoud vormt geen juridisch advies. Hoewel ik zorg heb besteed aan de juistheid van de informatie, kan ik geen garanties geven. Raadpleeg altijd een gekwalificeerd juridisch specialist of de officiële overheidsdocumenten voordat je op basis van deze informatie handelt.
